آرمان ملی: تبدیل خدمات چک به جدیدترین فرمهای نوین در نظام بانکی مانند طرح چکاوک و چک صیادی به منظور کاهش تردد، افزایش امنیت و سرعت خدمات بانکی صورت گرفته و چک الکترونیکی از جمله آخرین دستاوردها دراین خصوص است که به گفته کارشناسان مزایای بیشتری در مقایسه با معایب ناچیز آن وجود دارد که میتوان به راحتی حمل و نقل سادهتر، حذف احتمال صدور چک بلامحل، مسدودسازی چک در اولین تخلف از جمله مزایای این طرح اشاره کرد اما در مقایسه با آشنا نبودن گروه کاربران کمسواد یا مسنتر با نحوه استفاده از این چک، عدم آمادگی تجار و کاربران برای استفاده از چکهای الکترونیکی و احتمال کند شدن مبادلات از مواردی است که منتقدان به آن نقد دارند و معتقدند این عوامل ممکن است مشکلاتی را برای جریان مبادلات ایجاد کند، همچنین باید دید که زیرساخت بانکی کشور آمادگی کامل برای اجرای چک الکترونیکی را دارد یا خیر.
عملکرد چکهای الکترونیک چگونه است؟
بهاءالدین حسینی هاشمی، کارشناس بانکی در این باره به «آرمان ملی» گفت: پیوستن به بانکداری الکترونیک نیازمند استفاده از خدمات و ابزارهای نوین بانکی است، چراکه بانکها امروزه در مسیر هوشمند شدن حرکت میکنند و قوانین جدید چک نیز از جمله این رویکردها تلقی میشود و یکی از شاخصهای مدرنیزاسیون کردن سیستم بانکی به شمار میآید و آثار مثبتی در اقتصاد خواهد داشت.
او افزود: خلق چک الکترونیکی با توجه به قوانین مصوب شده در مجلس، جای هیچ نگرانی ندارد و دارای عملکردی کاملا مشابه به چکهای کاغذی است البته در کنار به کارگیری چکهای الکترونیکی، به یکباره چکهای کاغذی حذف نخواهد شد، چراکه بسیاری از تجار و کاربران هنوز آمادگی استفاده از چکهای الکترونیکی را ندارند و حذف این چکها برای جریان مبادلات و اقتصاد احتمالا مشکل ایجاد میکند و بسیار مطلوب است آموزش و فرهنگسازی تدریجی در این خصوص به ویژه برای گروههای سنی بالاتر و افراد کم سوادتر صورت گیرد تا مشکلی در این زمینه نیز به وجود نیاید. این کارشناس بانکی ادامه داد: زیرساخت بانکی کشور آمادگی کامل برای اجرای چک الکترونیکی را دارد، چرا که پیش از این نیز بسیاری از فرآیندهای بانکی در بستر نظام داخلی بانکها و نرم افزارهای موجود هر بانکی در تعاملات درون سازمانی یا بین بانکی بدون مشکل انجام میشد و بانکهای خصوصی و دولتی در این زمینه کاملاً به روز هستند تا خود را به شاخصهای دولت الکترونیک و روشهای نوین بانکی در عرصه بینالمللی مجهز سازند.
کاهش خطرات امنیتی و حقوقی
او درباره زیرساختهای اینترنت کشور برای اجرای این طرح گفت: بانکها پیش از وضعیت به وجود آمده کنونی و اختلالات پراکنده در وضعیت اینترنت داخلی کشور، در بستر همین اینترنت اقدام به تراکنشها و عملیات بانکی در بخشهای مختلف میکردند، هرچند اینترنت داخلی در روزهای اخیر نیز کمتر دچار مشکل شد که در مجموع پیادهسازی رویکردهای نوین بانکی امری اجتناب ناپذیر است. حسینی هاشمی درباره میزان امنیت چکهای الکتریکی گفت: چکهای مذکور با توجه به اینکه در بستر فضای دیجیتالی تبادل میشود امکان دستکاری کمتری دارد و از امنیت بیشتری در زمینه کلاهبرداری و خطرات احتمالی برخوردار است علاوه بر آن با توجه به رصد وضعیت مالی درخواست کننده چک در بانکها، احتمال صدور چک بلامحل نیز بسیار کاهش مییابد و هر کاربری به محض برگشت خوردن یک چک، امکان استفاده از دیگر چکهای خود در سیستم بانکی را تا زمان رفع سوءاثر نخواهد داشت و به این ترتیب امکان رد و بدل شدن چکهای بلامحل نیز از بین میرود.
او معتقد است: خلأهای موجود در زمینه استفاده از چک الکترونیک بیشتر در حوزه نبود آموزش و آگاهی افراد برای استفاده از این چک و عدم استقبال اولیه از آن به ویژه از سوی کاربران مسن متمرکز است و احتمال کند شدن مبادلات تجاری در این راستا وجود دارد و در مجموع با توجه به محدود شدن کاربران این چک در بازار به دلیل افزایش نظارتهای امنیتی احتمالاً همزمان با اجرای نخست آن استقبال مطلوبی صورت نگیرد، اما به دلیل کاهش تخلفهای مالی و امنیتی بهطور حتم در دراز مدت از جایگاه خوبی در کشور برخوردار خواهد شد. این کارشناس توضیح داد: این طرح از نظر ارتباط بانکها نیز مشکلی نیست زیرا از طریق شبکه شتاب همه بانکها با بهرهگیری از سرعت بسیار بالا با یکدیگر سوئیچ هستند و روی هم رفته میتوان گفت ارتباطات بینبانکی بهخوبی برقرار است و تصور میشود بانکها برای اجرای این قانون مشکلی داشته باشند البته ممکن است کادر اجرایی بانکها هنوز آموزشهای لازم را ندیده باشند تا بتوانند در صورت مراجعه مشتریان آنها را راهنمایی کنند اما به لحاظ زیرساختی اطمینان دارم که بانکها آمادگی لازم را دارند.
اصالت سنجی فوری دیجیتالی
شاهین نوروزی، کارشناس ارشد حوزه امنیت اطلاعات و بانکداری معتقد است: برگ چککاغذ توسط بانکها صادر شده و از ویژگیهای امنیتی متوسطی نیز برخوردار است که علاوه بر خاصیتهای امنیتی که در خود برگ چک کاغذی وجود دارد و توسط بانک ایجاد میکند همچنین درج امضای صاحب چک و صدور آن به اراده صاحب چک نیز از مزیتهای بسیار هم امنیتی در برگ چک است که اصالتسنجی آن توسط کارشناسان خط و امضاء امکان پذیر میشود که در صورت تغییر ماهیت برگ چک از کاغذی به الکترونیکی امکان اصالت سنجی و انکارناپذیری آن باید حفظ شود.
او ادامه داد: در دنیای الکترونیکی برای احراز هویت، اصالت سنجی و انکارناپذیر راهکارهای متعددی وجود دارد که اصلیترین آن استفاده از زیرساختهای کلید عمومی یا به اصطلاح عمومی امضای دیجیتال است، بنابراین اصلیترین پیش نیاز برگ چک الکترونیکی را میتوان زیرساخت کلید عمومی دانست که خوشبختانه مدتی است در بانک مرکزی این زیرساخت تحت عنوان نماد ایجاد گردید و در حال بهرهبرداری است و میتوان گفت اولین و اصلیترین نیازمندی ایجاد برگ چک الکترونیکی هم اکنون در تمام بانکی کشور وجود دارد.
این کارشناس امنیت اطلاعات توضیح داد: یکی دیگر از مهمترین مسائل حوزه چک مباحث حقوقی و قضایی آن است برگ چک کاغذی امکان بررسی توسط کارشناسان خبره، خط و امضا را دارد و در نتیجه قضات میتوانند مبتنی بر نظر ضابط قضایی که همان کارشناسان حوزه خط و امضا میباشند از اصالت یک برگ چک آگاهی یافته و در صورت بروز اختلاف بین افراد در حوزه چک به قضاوت صحیح و عادلانه برسد بنابراین تبدیل برگ چک از کاغذ به الکترونیکی باید امکان بررسی حقوقی و قضائی را حفظ کند که خوشبختانه قوانین قوه و کارآمدی مانند قانون تجارت الکترونیکی و قانون دادرسی الکترونیکی در خصوص امضای دیجیتال و قوانین اثباتی آن وجود دارد که به راحتی به استناد آنها میتوان از اصالت امضا و یک سند الکترونیکی اطمینان حاصل کرد. نوروزی درخصوص پیش نیازهای برگ چک الکترونیکی چیست، گفت: پیش نیازها در دو قالب فنی و حقوقی دسته بندی کرد که در نظام بانکی و هم در نظام قضائی تمامی پیش نیازهای فنی و حقوقی برگ چک الکترونیکی وجود دارد و برای تحقق برگ چک الکترونیکی مشکلی وجود ندارد و حال سوال اینجاست آنچه باعث شده با تمام توسعههایی که در خدمات الکترونیکی بانکی رخ داده است چرا برگ چک الکترونیکی شکل نگرفته است و شاید جواب این پرسش را در کاربری برگ چک باشد که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.
مقایسه چک کاغذی و الکترونیکی
نوروزی ادامه داد: هر پدیدهای و خدمتی مزیت و معایب خاص خود را دارد و آنچه باعث بقای آن میشود سنگینتر بودن سمت مزیتهای آن است. باید دید برگ چک الکترونیکی چه مزیتهایی نسبت به برگ چک کاغذی دارد و چه محدودیتهایی ایجاد میکند تا بتوان در خصوص جایگزین کردن کاغذ با الکترونیکی تصمیم گیری صحیح کرد. بر این مبنا مزایای برگ چک کاغذی را میتوان در سهولت استفاده و نقل و انتقال آسان خلاصه کرد: برگ چک کاغذی بهراحتی توسط صاحب آن قابل حمل و نقل بود و در هر مکان و زمانی قابل استفاده است در عین حال برگ چک کاغذی بهراحتی بین افراد گردش کرده و به نوعی نقش پول مدت دار را بازی میکند. نوروزی بیان کرد: محدودیت تعداد و عدم امکان ابطال برگهای دفترچه قبل از اتمام دفترچه از جمله معایب برگه چکهای کاغذی است و دفترچه برگ چک کاغذی محدودیت تعداد برگ دارد و هرچند وقت یکبار صاحب آن باید با مراجعه به بانک دفترچه جدید دریافت کند.
یکی از بزرگترین مشکلات برگ چک کاغذی این است که چنانچه فردی بهعنوان مثال، دفترچه 25برگ داشته باشد و برگ اول آن برگشت بخورد امکان جلوگیری از نشر سایر برگ چکهای دفترچه آن توسط بانک وجود ندارد و فرد کلاهبردار فرصت 24 جرم دیگر را دارد و بانک فقط در زمان اتمام دفترچه میتواند مانع صدور دفترچه جدید و در نتیجه کلاهبرداری وی شود و این امر یکی از بزرگترین مشکلات برگ چک کاغذی بوده و اثر آن به راحتی در محاکم قضائی قابل مشاهده است.
این کارشناس ادامه داد: در همین حال امکان سرقت برگ چک نیز از دیگر مشکلات استفاده از چکهای کاغذی است. برگ چک کاغذی ماهیت فیزیکی دارد و در نتیجه امکان سرقت و یا مفقود شدن آن وجود دارد و متأسفانه هیچ راه حلی برای جلوگیری از کلاهبرداری برگ چک سرقتی در نظام بانکی قابل تصور نیست، امسا مهمترین مشکل این است که امکان کنترل اعتبار و تمکن مالی صاحب چک کاغذی تقریبا وجود ندارد.
هر فردی که دفترچه چک داشته باشد میتواند بدون محدودیت مبلغ پک صادر کنند و بانک صادر کننده فقط با محدودیت تعداد برگ دفترچه میتواند اعتبار افراد را مدیریت کند که به این موارد باید امکان دستکاری برگ چک نیز اضافه شود، چراکه دست بردن در برگ چک کاغذی و تغییر در محتوای آن ساده بوده و توسط افراد زیادی قابل انجام است. او با اشاره به تجارب موفق دنیا در استفاده از برگ چکهای الکترونیکی گفت: عدم محدودیت تعداد برگ چک، امکان مسدودسازی چک در اولین تخلف، عدم امکان سرقت، مدیریت اعتبار افراد متناسب با تمکن مالی، عدم امکان تغییر در برگ چک الکترونیکی، اعتبارسنجی راحت، صرفه جویی در مصرف کاغذ، اطلاعرسانی نقل و انتقالات چک به صاحب آن از جمله مهمترین مزایای استفاده از برگ چکهای الکترونیکی است.
