موج اول، دریافت خون و فرآوردههای خونی آلوده
شاید برایتان جالب باشد بدانید اولین مورد ابتلا به ایدز در ایران در کودکی دیده شد که مبتلا به بیماری هموفیلی بود. این کودک به تزریق خون و فرآوردههای خونی نیاز داشت در سال 1365 به دنبال تزریق فرآوردههای خونی آلوده به ویروس HIV مبتلا شد. سالیان سال این باور وجود داشت که مشکلی به نام ایدز در ایران وجود ندارد مگر اینکه فردی به دنبال تزریق خون و فرآوردههای خونی به این بیماری مبتلا شود. متاسفانه این طرز تفکر ضرباتی به کنترل بیماری ایدز در ایران وارد کرد و مسئولان برنامهریزی لازم را برای مقابله با سایر راههای انتقال ایدز نادیده گرفتند. بدینترتیب اقدامات چشمگیری در این زمینه انجام نشد. تصور بر این بود که چون ممکن است تعداد معدودی از افراد از راه فرآوردههای خونی به این بیماری مبتلا شوند، لزومی ندارد اقدامات گستردهای برای کنترل بیماری HIV- ایدز انجام شود اما پس از چندی مسئولان متوجه شدند که موارد ابتلا از راههای دیگری هم اتفاق میافتد.
در دهه 60 گزارشها حاکی از این بود که تعداد زیادی بیمار مبتلا به HIV مثبت در زندانها وجود دارند. قضیه از جایی جدی شد که در یکی از استانهای مرکزی مسئولان متوجه شدند که در یک روز 800 نفر مبتلا به این ویروس شدهاند که عامل انتقال از راه سرنگ مشترک بوده است. این روند ادامه پیدا کرد تا سرانجام دولت دست به کار شد و اقدامات کاهش آسیب را در زندانها دنبال کرد. نتیجه این اقدامات کاهش موارد ابتلا به ویروس HIV را همراه داشت تا از اشاعه بیشتراین بیماری جلوگیری شود. بهطور مثال در آن زمان در زندانها یک سرنگ 8 تا9 هزارتومان خرید و فروش میشد اما برای پیشگیری، سرنگ رایگان در اختیار زندانیان قرار گرفت و مسئولان متوجه شدند این اقدام نهتنها سبب افزایش اشاعه این بیماری نمیشود بلکه از بروز موارد جدید HIV هم پیشگیری میکند. آموزش، نحوه تزریق، در اختیار قرار دادن سرنگ رایگان و مجموعه این کوششها سبب شد ایران از نظر کاهش آسیب در منطقه و حتی در دنیا جزو کشورهای برتر محسوب شود چون توانسته بود از بروز موارد جدید در زندانها جلوگیری کند.
موج سوم، رفتارهای پرخطر
باوجود کنترل انتقال از طریق سرنگ آلوده، آمارها نشان میداد که موارد ابتلا به HIV باز هم درحال افزایش است. به دنبال جوان شدن جمعیت ایران و نبود آموزشها در راستای انتقال HIV از طریق روابط جنسی و محدودیتهای مختلف خانوادهها، برای جوانان مشخص نشده بود که ویروس HIV- ایدز از راههای دیگری هم منتقل میشود. در نتیجه برخی از جوانان از راه رفتارهای پرخطر دچار این بیماری شدند. بدین ترتیب طی 5 سال اخیر گزارشها حاکی از افزایش ابتلای خانمها به این بیماری بود. در حال حاضر بروز موارد جدید در خانمها نسبت به قبل افزایش چشمگیری داشته است به همین دلیل از چند سال پیش این تذکر به وزارت بهداشت داده شده که الگوی اپیدمیولوژیک بیماری ایدز از اعتیاد تزریقی و سرنگ آلوده به سوی مقاربت جنسی تغییر پیدا کرده که ازآن به عنوان موج سوم انتقال ویروس HIV نام برده شده است و متاسفانه این روند همچنان ادامه دارد.
بهترین راه مبارزه با ایدز
تاکنون آموزشهای خاصی در سطح مدارس، مراکز مشاوره ، معلمان و… انجام شده و صدا و سیما هم بازتر رفتار میکند اما به نظر میرسد که این کوششها هنوز کافی نیست. علت این است که بیماری ایدز دارویی برای درمان صددرصدی ندارد و تنها راه مقابله با آن «پیشگیری» است. کشورهای پیشرفته دنیا مانند اروپای غربی، آمریکای شمالی، استرالیا و… تنها با سلاح برنده آموزش انتقال این بیماری را در مردم کنترل کردهاند. در ایران هم باید در این زمینه بیشتر کار شود. رسانههای مختلف، صدا و سیما، روحانیون، معلمها، نشستهای علمی-فرهنگی، فرهنگسراها و … باید راههای پیشگیری را آموزش دهند و راه و چاه برای جوانان مشخص شود. بهطور حتم جوانان با ذهن خلاقی که دارند هیچوقت چاه را انتخاب نمیکنند.
آمار ایدز در ایران
آخرین آماری که در ایران از سوی وزارت بهداشت منتشر شده نشان میدهد 27هزار و 600 مورد ثبت شده ایدز در ایران وجود دارد. این آمار موارد ثبت شده بیماری است اما در هر کشوری فرمول خاصی وجود دارد که اگر بخواهیم موارد تخمینی ایدز را درنظر بگیریم باید این عدد را در چهار یا پنج ضرب کنیم. در این صورت آمار مبتلایان به 90 یا 100 هزار بیمار میرسد که نشان میدهد غیر از افراد ثبت شده، مابقی بیمار هستند و آن را کتمان میکنند یا اینکه اصلا نسبت به وجود این ویروس در بدنشان آگاهی ندارند. در حال حاضر در تمام دنیا بیشترین موارد ابتلا به دلیل رفتارهای پرخطر جنسی است. درایران هنوز موارد ابتلا به دلیل استفاده از سرنگ مشترک و اعتیاد تزریقی همچنان ادامه دارد اما به نظر میرسد که این تغییر الگوی اپیدمیولوژیک در حال اتفاق افتادن است و از اعتیاد تزریقی به سمت مقاربت جنسی کشیده میشود.
آمار مبتلایان به ایدز در سطح جهان
افرادی که در مهمانیها از مواد مخدر و داروهای روانگردان استفاده میکنند بعد از مصرف دچار بیپروایی خاصی میشوند و امکان ایجاد روابط پرخطر و عدم استفاده از وسایل پیشگیری زمینه را برای انتقال بیماری ایدز و سایر بیماریهای مقاربتی فراهم میکند بنابراین باید نسبت به مصرف و استفاده از این مواد هشدار داده شود.
عوامل موثردر کاهش موج سوم ایدز
مهمترین مسئله آموزش صحیح رابطه جنسی و بیماریهایی است که از این راه منتقل میشود. بهطور کلی در هر کشوری که بیماریهای مقاربتی افزایش پیدا میکند بهطور موازی پس از چند سال ایدز هم شدت میگیرد. متاسفانه آمارها حاکی از این است که بیماریهای مقاربتی در میان جوانان رو به افزایش است و به سمتی میرویم که شاید این مشکل جدیتر شود. برنامههای کنترل جمعیت و آموزشهای لازم دراین زمینه باید بدون رودربایستی وجود داشته باشد. باید به افراد متاهل گفته شود به حریم خانواده احترام بگذارند و روابط خارج از ازدواج نداشته باشند. از سوی دیگر لازم است شرایط برای ازدواج جوانان فراهم شود تا روابط جنسی خارج از عرف رواج پیدا نکند.
خطر در کمین خانمها
مشکل جدید این است که تا پیش از این حدود 98 درصد مبتلایان به بیماری ایدز را مردان و 2 درصد باقیمانده را زنان تشکیل میدادند اما در حال حاضر موارد ابتلای زنان به حدود 9 تا 10 درصد میرسد. از این رو این موضوع هم میتواند خطرآفرین باشد.
در دنیا چه خبر است؟
از زمان شیوع ویروس ایدز در جهان تا به حال 75 میلیون نفر به این ویروس آلوده شده و 36 میلیون نفر جانشان را از دست دادهاند. با این حال آمارهای سال 2012 سازمان بهداشت جهانی نشان میدهد که در حال حاضر حدود 35 میلیون نفر به این ویروس مبتلا هستند. نتایج بررسیها نشان میدهد بهطور تقریبی 8/0 درصد از بزرگسالان در سنین 15 تا 49 سال به ویروس HIV مبتلا هستند و به زندگیشان ادامه میدهند. آفریقا یکی از پرخطرترین مناطق دنیاست و ویروس ایدز در این قاره شیوع زیادی دارد. در برخی از کشورهای آفریقایی از هر 20 فرد بزرگسال یکی از آنها به ایدز مبتلاست.